Γιώργος Βάμβουκας: Εκκολάπτεται σφοδρότατο παγκόσμιο οικονομικό κραχ

 28/03/2024    11 : 50 : 27
βαμβουκας
69 / 100

Εκκολάπτεται σφοδρότατο παγκόσμιο οικονομικό κραχ

Γράφει ο καθηγητής Γιώργος Βάμβουκας

Η έκρηξη της Βιομηχανικής Επανάστασης περί τα μέσα του 18ου αιώνα σηματοδότησε την δημιουργία του Καπιταλιστικού Συστήματος. Από το 1750 και έως σήμερα έχουν καταγραφεί 34 διεθνείς οικονομικές κρίσεις ήπιας ή έντονης μορφής. Τα κυριότερα μακροοικονομικά χαρακτηριστικά των οικονομικών κρίσεων είναι η συρρίκνωση του πραγματικού ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν), η αύξηση της ανεργίας, οι πτωχεύσεις κρατών, οι χρεοκοπίες τραπεζών, ο καταποντισμός της αγοράς Παραγώγων (derivatives) και η κατάρρευση των μετοχών στα χρηματιστήρια.
Η περίοδος κάμψης της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας για μερικά τρίμηνα αποκαλείται Ύφεση (recession). Αν η ύφεση έχει χρονική διάρκεια μεταξύ ενός και δύο ετών ονομάζεται Κρίση (crisis). Στην περίπτωση που η οικονομική κρίση είναι σφοδρότατη και διαρκεί τουλάχιστον δύο έτη χαρακτηρίζεται Κραχ ή Μεγάλη Ύφεση (crash, great depression). Για παράδειγμα, όταν για δύο και πλέον έτη, το μέσο ποσοστό ανεργίας υπερβαίνει το 20% και η μέση ετήσια συρρίκνωση του πραγματικού ΑΕΠ ξεπερνά το -5%, η εγχώρια οικονομία πλήττεται από τον τυφώνα ενός Κραχ. Τα φοβερότερα παγκόσμια χρηματοοικονομικά Κραχ συντελέστηκαν τις περιόδους 1873-1879, 1929-1933 και 2007-2009.

Όπως στην Μεγάλη Ύφεση 1929-1933, έτσι και στο παγκόσμιο κραχ 2007-2009, η κρίση ξεκίνησε από την οικονομία των ΗΠΑ. Την περίοδο 2007-2009 το ποσοστό ανεργίας στις ΗΠΑ από 4,6% αυξήθηκε σε 9,6% το 2009. Δηλαδή, την περίοδο αυτή, ο απόλυτος αριθμός των ανέργων στις ΗΠΑ από 7.078.000 αυξήθηκε σε 14.825.000 άτομα, που σημαίνει ότι στην αγορά εργασίας προστέθηκαν 7.747.000 νέοι άνεργοι. Το κραχ της περιόδου 2007-2009 συμπαρέσυρε χώρες σαν την Ελλάδα σε χρεοκοπία και την δέσμευσή τους με την εφαρμογή σκληρών μνημονιακών οικονομικών πολιτικών.

Από το 2007 και έως σήμερα, οι οικονομίες των ΗΠΑ, της Ευρωζώνης και της Ιαπωνίας δεν έχουν συνέλθει τελείως από το χρηματοοικονομικό σοκ της περιόδου 2007-2009. Την περίοδο 2009-2022, ο μέσος ετήσιος αναπτυξιακός τους ρυθμός είναι κάτω από 2%, επιβεβαιώνοντας ότι οι κραδασμοί από την οικονομική λαίλαπα της περιόδου 2007-2009 ακόμα δεν έχουν πλήρως απορροφηθεί από τα τραπεζικοπιστωτικά τους συστήματα.

Το κραχ της περιόδου 2007-2009 ζημίωσε τις οικονομίες των ΗΠΑ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ιαπωνίας περίπου 40 τρισεκατομμύρια δολάρια και ως χρηματοοικονομικό μέγεθος θεωρείται το μεγαλύτερο στην ιστορία του καπιταλιστικού συστήματος. Η καταβαράθρωση των Χρηματιστηρίων λόγω ελεύθερης πτώσης των μετοχών ανήλθε σε πολλά τρισεκατομμύρια δολάρια, με οικτρή συνέπεια την ελάττωση των ενεργητικών στοιχείων των τραπεζικών ιδρυμάτων και των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Η μείωση όμως της αξίας των μετοχών και των λοιπών χρεογράφων προκάλεσε αστάθεια στους Ισολογισμούς τους, ήτοι την ανισορροπία μεταξύ Ενεργητικού και Παθητικού.

Την περίοδο 2008-2018 οι κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ και της Ευρωζώνης λειτούργησαν σαν ναυαγοσώστες της αμερικανικής και της ευρωπαϊκής οικονομίας. Με νομισματικές πολιτικές παρέμβασης από την πλευρά της Fed (Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ) και της ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), εμπορικές τράπεζες, πιστωτικά ιδρύματα επενδύσεων και πολυεθνικές εταιρίες χρηματοδοτήθηκαν με αρκετά τρισεκατομμύρια δολάρια και ευρώ για να μην οδηγηθούν σε πτώχευση. Η πιο διαδεδομένη νομισματική πολιτική των κεντρικών τραπεζών Fed και ΕΚΤ ήταν εκείνη της Ποσοτικής Χαλάρωσης (QE-Quantity Easing). Ωστόσο, οι διαδοχικές πολιτικές της Ποσοτικής Χαλάρωσης προκάλεσαν την ακατάσχετη αύξηση του δημοσίου χρέους της Ευρωζώνης και ιδίως των ΗΠΑ.

CDS και CDO

Το υπό εκκόλαψη παγκόσμιο χρηματοοικονομικό κραχ προβλέπεται ότι θα είναι το χειρότερο στην ιστορία του καπιταλισμού. Η παγκόσμια οικονομική κρίση της περιόδου 2007-2009 φέρνει στο επίκεντρο του επιστημονικού διαλόγου τις διάφορες κατηγορίες χρηματοοικονομικών Παραγώγων (derivatives). Οι Συμβάσεις ή Συμφωνίες Ανταλλαγής (swap contracts, swap agreements) είναι οι πιο διαδεδομένες κατηγορίες παραγώγων. Οι διάφορες κατηγορίες swap agreements υψηλού κερδοσκοπικού ρίσκου αποτελούν σήμερα την ατομική βόμβα στα θεμέλια του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Την περίοδο 2000-2008 συμβάσεις ανταλλαγής δεκάδων τρισεκατομμυρίων δολαρίων είχαν κατακλύσει την διεθνή οικονομία. Τα συγκεκριμένα χρηματοοικονομικά προϊόντα δημιουργούνται και ρίχνονται στην κυκλοφορία από διαφόρους κερδοσκοπικούς φορείς, όπως εμπορικές τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρίες, τράπεζες επενδύσεων και χρηματιστηριακές εταιρίες. Δύο από τις πιο διαδεδομένες μορφές συμβάσεων ανταλλαγής, που πυροδότησαν το χρηματοοικονομικό κραχ της περιόδου 2007-2009, ήταν οι Συμβάσεις Ανταλλαγής Πιστωτικού Κινδύνου (CDS-Credit Default Swaps) και οι Υποχρεώσεις Ενυπόθηκου Χρέους (CDO-Collateralized Debt Obligations).

Τα CDS και τα CDO άρχισαν να παρουσιάζουν ραγδαία ανάπτυξη μετά το 1995 και ιδίως μετά το 2000. Διακεκριμένοι οικονομολόγοι, ανάμεσα στους οποίους και ο πρώην πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ Ben Bernanke, έχουν υποστηρίξει ότι τα golden boys των εμπορικών τραπεζών, των ασφαλιστικών οργανισμών, των επενδυτικών τραπεζών, κ.λπ., που έριχναν ασυστόλως CDS και CDO στις χρηματαγορές των ΗΠΑ, της Ευρώπης και οπουδήποτε αλλού, δεν είχαν συνειδητοποιήσει την τεράστια ζημιά που προκαλούσαν στη λειτουργία του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και κατά προέκταση στις πραγματικές οικονομίες των ΗΠΑ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ιαπωνίας και άλλων χωρών της υφηλίου.

Τον Δεκέμβριο του 2007, η αξία των CDS και CDO, καθώς επίσης η αξία των χρηματοοικονομικών παραγώγων που είχαν δομηθεί σε CDS και CDO, εκτιμάτο συνολικά σε 90 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτή η κερδοσκοπική φούσκα των χρηματοοικονομικών παραγώγων έσκασε το 2008 στις ΗΠΑ, επιφέροντας βαθιές ρωγμές στο αμερικανικό, το ευρωπαϊκό και γενικότερα το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι ζημιές εκτιμώνται σε δεκάδες τρισεκατομμύρια δολάρια. Ιλιγγιώδεις ζημιές που μέχρι σήμερα δεν έχουν πλήρως απορροφηθεί από το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα.

Την περίοδο 2007-2009, η Παγκόσμια Χρηματιστηριακή Κεφαλαιοποίηση (world stock market capitalization) μειώθηκε περί τα 28 τρισεκατομμύρια δολάρια. Παράλληλα, η ελάττωση της αξίας των Τοξικών Χρεογράφων (toxic securities) εκτιμάτο τουλάχιστον σε 10 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό σημαίνει ότι την περίοδο 2007-2009 από τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών, πολυεθνικών επιχειρήσεων, ιδιωτικών οργανισμών και νοικοκυριών, εκτιμάται ότι απωλέσθηκαν περίπου 38 τρισεκατομμύρια δολάρια. Στο ποσό των 38 τρισεκατομμυρίων δολαρίων δεν συμπεριλαμβάνονται οι πελώριες ζημιές που το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα υπέστη από την απαξίωση των CDS και των CDO. Αν αναλογιστούμε ότι το 2009 το επίπεδο του παγκόσμιου ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές είχε διαμορφωθεί σε 60,5 τρισεκατομ. δολάρια, εύκολα γίνονται αντιληπτές οι υπερμεγέθεις χρηματικές διαστάσεις του διεθνούς κραχ της περιόδου 2007-2009.

ΕΠΩΑΖΕΤΑΙ ΘΥΕΛΛΩΔΕΣ ΚΡΑΧ

Οι πτωχεύσεις της αμερικανικής τράπεζας SVB (Silicon Valley Bank) και της ελβετικής Credit Suisse τον Μάρτιο του 2023 φαίνεται ότι σηματοδοτούν την ανάφλεξη νέας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ελβετίας, που παραδοσιακά θεωρείτο το υγιέστερο του κόσμου, δέχτηκε ισχυρότατο πλήγμα αξιοπιστίας με την πτώχευση της Credit Suisse. Το 2021 το σύνολο του Ενεργητικού (assets) της Credit Suisse προσδιοριζόταν σε 1.700 δις ευρώ. Δηλαδή, με βάση τα στοιχεία του 2021, η Credit Suisse είχε σύνολο ενεργητικών στοιχείων εννεαπλάσιο του ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) της Ελλάδας.

Στην προκειμένη περίπτωση, το ζωτικής σημασίας ερώτημα είναι: Η υφήλιος βρίσκεται στα πρόθυρα του συγκλονιστικότερου οικονομικού Κραχ στην ιστορία του καπιταλιστικού συστήματος; Για τους ακόλουθους ουσιώδεις λόγους εκτιμάται ότι επωάζεται βίαιο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό κραχ:
1) Σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, την περίοδο 2007-2023 το παγκόσμιο δημόσιο χρέος από 61.500 προβλέπεται ότι θα εξακοντιστεί στα 115.000 δις δολάρια. Δηλαδή, την περίοδο αυτή το παγκόσμιο δημόσιο χρέος ως ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ από 55% υπολογίζεται ότι θα αναρριχηθεί στο 108%. Την περίοδο 2007-2023 το συνολικό κρατικό χρέος των ΗΠΑ, Ευρωζώνης, Ιαπωνίας και Μ. Βρετανίας από 14.700 δις προβλέπεται σε 67.500 δις δολάρια. Τα μεγέθη του 2023 συγκριτικά με εκείνα του 2007 χαρακτηρίζονται θεόρατα. Από το δημόσιο χρέος των 67.500 δις τουλάχιστον τα 55.000 δις δολάρια συνιστούν χρέος εκφρασμένο σε Κρατικά Ομόλογα (government bonds). Με την ανοχή των Κεντρικών Τραπεζών επί των 55.000 δις έχουν δομηθεί χρηματοοικονομικά παράγωγα δεκάδων τρισεκατ. δολαρίων, τα οποία αποτελούν ατομική βόμβα στο υποστύλωμα του διεθνούς τραπεζικού συστήματος.
2) Με κριτήριο τα στοιχεία της BIS (Bank for International Settlements), την περίοδο 2008-2022 η συνολική αξία των χρηματοοικονομικών παραγώγων από 547.371 δις εκτινάχτηκε στο αστρονομικό ποσό των 715.000 δις δολαρίων. Δηλαδή, το 2022 η συνολική αξία των χρηματοοικονομικών παραγώγων ήταν επταπλάσια του παγκόσμιου ΑΕΠ (τρέχουσες τιμές). Πρόκειται για την παγκόσμια οικονομία του παραλόγου και της αισχροκέρδιας. Βάσει ποίων κανόνων ηθικής και δικαίου, οι κερδοσκόποι ιδιοποιούνται πολλαπλάσια κέρδη από το ΑΕΠ που παράγει η πραγματική οικονομία όλων των χωρών του κόσμου; Οι μεγαλύτεροι κερδοσκόποι είναι οι τράπεζες. Η πελώρια φούσκα των χρηματοοικονομικών παραγώγων με νομοτελειακή βεβαιότητα θα εκραγεί, προκαλώντας κοσμοϊστορικό παγκόσμιο οικονομικό κραχ.
3) Ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας προκάλεσε την φοβερή άνοδο του ενεργειακού κόστους, με επακόλουθο το 2022 ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ και την ΕΕ να προσεγγίσει το 10%. Η Fed και η ΕΚΤ στην επιδίωξή τους να μειώσουν τον πληθωρισμό αύξησαν τα επιτόκια παρέμβασης, με συνέπεια την αύξηση των επιτοκίων στις χορηγήσεις τραπεζικών δανείων. Η αύξηση όμως των ονομαστικών επιτοκίων προξένησε την σημαντική μείωση της αξίας των αμερικανικών και ευρωπαϊκών κρατικών ομολόγων, με αποτέλεσμα τράπεζες και θεσμικοί επενδυτές που κατείχαν στα χαρτοφυλάκιά τους αυτά τα ομόλογα να υποστούν ζημίες εκατοντάδων δισεκατ. δολαρίων. Το ενδεχόμενο συνεχούς παρέμβασης της Fed και της ΕΚΤ για την διάσωση των τραπεζών, θα πυροδοτούσε την περαιτέρω αύξηση του δημοσίου χρέους των ΗΠΑ και της Ευρωζώνης, προκαλώντας την απαξίωση των κρατικών τους ομολόγων και την αναστάτωση στις διεθνείς χρηματαγορές. Η απαξίωση των ευρωπαϊκών και κυρίως των αμερικανικών κρατικών ομολόγων συνιστά ουσιώδες αίτιο πρόκλησης παγκόσμιου οικονομικού κραχ.

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ

Η εξελισσόμενη πολεμική σύρραξη Ρωσίας-Ουκρανίας, που ουσιαστικά πρόκειται για πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ, προβλέπεται ότι θα αποτελέσει βασικό αίτιο δραστικών μεταβολών στην αρχιτεκτονική του παγκόσμιου τραπεζικοπιστωτικού συστήματος. Η Κίνα συμπαρίσταται της Ρωσίας. Με την λήξη του πολέμου, το δολάριο και το ευρώ αναμένεται να χάσουν σημαντικό μέρος της αποδοχής τους ως κύριων μέσων πληρωμής κατά την διεξαγωγή των διεθνών εμπορικών συναλλαγών.

Από τη μελέτη της ιστορίας του καπιταλιστικού συστήματος, συνάγεται ότι μετά τη λήξη μεγάλων πολέμων σαν τους Α’ και Β’ Παγκόσμιους Πολέμους, επέρχονται ριζοσπαστικές αλλαγές στις δομές του διεθνούς τραπεζικοπιστωτικού συστήματος. ΗΠΑ, Ευρωζώνη, Ιαπωνία και Μ. Βρετανία έχουν απολέσει μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οικονομικής τους ισχύος. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας και με βάση τη μέθοδο PPP (Purchasing Power Parities), την περίοδο 1990-2022, οι ΗΠΑ, Ευρωζώνη, Ιαπωνία και Μ. Βρετανία από 42,5% έφτασαν στο σημείο να παράγουν μόλις το 29,7% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Απεναντίας, την περίοδο αυτή, το ποσοστό συμμετοχής της ομάδας των BRICS (Βραζιλία-Ρωσία-Ινδία-Ινδία-Νότια Αφρική) στην παραγωγή του παγκόσμιου ΑΕΠ από 11,9% αυξήθηκε αλματωδώς στο 32,8%. Με το μέρος των BRICS διάκεινται ευνοϊκά περίπου 120 χώρες της υφηλίου. Ο Σινορωσικός άξονας αποτελεί την σπονδυλική στήλη των BRICS και των φίλα προσκείμενων χωρών. Η επιβολή θεμελιωδών θεσμικών αλλαγών στη λειτουργία του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος καθίσταται αναπόφευκτη. Οι BRICS, με αιχμή του δόρατος την Κίνα, λογικό είναι ότι θα αξιώσουν την ριζοσπαστική αναδόμηση του διεθνούς τραπεζικοπιστωτικού συστήματος, με συνέπεια οι ΗΠΑ να χάσουν την πρωτοκαθεδρία στην παγκόσμια οικονομία και την διεθνή γεωπολιτική σκηνή.

div#stuning-header .dfd-stuning-header-bg-container {background-color: #5dacee;background-size: initial;background-position: top center;background-attachment: initial;background-repeat: initial;}#stuning-header div.page-title-inner {min-height: 450px;}#main-content .dfd-content-wrap {margin: 0px;} #main-content .dfd-content-wrap > article {padding: 0px;}@media only screen and (min-width: 1101px) {#layout.dfd-portfolio-loop > .row.full-width > .blog-section.no-sidebars,#layout.dfd-gallery-loop > .row.full-width > .blog-section.no-sidebars {padding: 0 0px;}#layout.dfd-portfolio-loop > .row.full-width > .blog-section.no-sidebars > #main-content > .dfd-content-wrap:first-child,#layout.dfd-gallery-loop > .row.full-width > .blog-section.no-sidebars > #main-content > .dfd-content-wrap:first-child {border-top: 0px solid transparent; border-bottom: 0px solid transparent;}#layout.dfd-portfolio-loop > .row.full-width #right-sidebar,#layout.dfd-gallery-loop > .row.full-width #right-sidebar {padding-top: 0px;padding-bottom: 0px;}#layout.dfd-portfolio-loop > .row.full-width > .blog-section.no-sidebars .sort-panel,#layout.dfd-gallery-loop > .row.full-width > .blog-section.no-sidebars .sort-panel {margin-left: -0px;margin-right: -0px;}}#layout .dfd-content-wrap.layout-side-image,#layout > .row.full-width .dfd-content-wrap.layout-side-image {margin-left: 0;margin-right: 0;}