Όταν οι άνθρωποι ήταν «εκθέματα»: Η σκοτεινή ιστορία των ανθρώπινων ζωολογικών κήπων
Από τη Γερμανία του 19ου αιώνα έως τις Βρυξέλλες του 1958 – Μια ντροπιαστική πρακτική που μεταμφιέστηκε ως «εθνολογική έκθεση»
Ανάμεσα στα πιο σοκαριστικά και λιγότερο γνωστά κεφάλαια της ευρωπαϊκής ιστορίας βρίσκεται η ύπαρξη ανθρώπινων ζωολογικών κήπων. Από τα τέλη του 18ου έως τα μέσα του 20ού αιώνα, χιλιάδες άνθρωποι από την Αφρική, την Ασία και την Ωκεανία παρουσιάζονταν σε πάρκα, τσίρκα και εκθέσεις ως «εξωτικά δείγματα». Οι επισκέπτες τους παρατηρούσαν πίσω από φράχτες, τους φωτογράφιζαν δίπλα σε ζώα και τους πετούσαν μπανάνες ή νομίσματα για να «αντιδράσουν».
«Η θεωρία της εξέλιξης χρησιμοποιήθηκε ως άλλοθι για να εξηγηθεί πόσο ‘κοντά’ βρίσκονταν οι Αφρικανοί στη ζωώδη φύση.»
Η πρακτική ξεκίνησε από τη Γερμανία, όταν ο Καρλ Χάγκενμπεκ παρουσίασε Σαμοανούς και Λάπωνες «σε φυσικό περιβάλλον». Σύντομα, οργανώθηκαν αποστολές για να φέρουν Νούβιους και Πυγμαίους στην Ευρώπη. Το φαινόμενο εξαπλώθηκε διεθνώς: στο Παρίσι, το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη, εκατομμύρια άνθρωποι συνωστίζονταν για να δουν «αυθεντικούς ιθαγενείς». Το 1889, η έκθεση «Negro Village» στο Παρίσι προσέλκυσε 28 εκατομμύρια επισκέπτες.
Η ιστορία της Σάρα Μπάαρτμαν, γνωστής ως «Μαύρη Αφροδίτη», αποτυπώνει τη φρίκη αυτής της εποχής. Εκτέθηκε γυμνή σε πανηγύρια και επιστημονικά ιδρύματα λόγω της μορφολογίας του σώματός της. Πέθανε στα 26 της, και το σώμα της εκτίθετο στο Παρίσι έως το 1974. Μόλις το 2002 τα λείψανά της επέστρεψαν στη Νότια Αφρική.
Ακόμη και το 1958, στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Έκθεσης των Βρυξελλών, παρουσιάστηκαν 598 άνθρωποι από το Κονγκό σε «αυθεντικό αφρικανικό χωριό». Πολλοί πέθαναν από ασθένειες και εξάντληση. Το έκθεμα διαλύθηκε μόλις το 1960, όταν το Κονγκό απέκτησε ανεξαρτησία.
Η ντροπή όμως δεν τελείωσε εκεί. Το 2005 στη Γερμανία και το 2012 στην Ινδία, εμφανίστηκαν αντίστοιχες πρακτικές, με ανθρώπους να παρουσιάζονται ως αξιοθέατα. Η ιστορία υπενθυμίζει ότι ο ρατσισμός και η εκμετάλλευση δεν ανήκουν μόνο στο παρελθόν, αλλά μπορούν να επιστρέψουν με νέες μορφές, αν δεν υπάρξει εγρήγορση και παιδεία.
