Τις αδυναμίες, τις ελλείψεις, τα λάθη, τις παραλείψεις και τις ανεπάρκειες της δημόσιας διοίκησης που γίνονται αιτίες να επιβαρύνεται υπέρμετρα το ελληνικό Δημόσιο με απρόβλεπτες δαπάνες καταγράφει η ετήσια έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου για την αποτελεσματικότητα του κράτους, που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του Ανωτάτου Δημοσιονομικού Δικαστηρίου.
Το Ελεγκτικό Συνέδριο συγκέντρωσε τα πορίσματα επιμέρους εκθέσεών του, οι οποίες συντάχθηκαν μετά από ελέγχους που πραγματοποίησε κατά το τελευταίο έτος στον δημόσιο τομέα. Στους ελέγχους αυτούς εντοπίστηκαν σημαντικές αδυναμίες της κρατικής μηχανής, που σε κάποιες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του τραγικού δυστυχήματος των Τεμπών, έχουν ως αποτέλεσμα ακόμα και την απώλεια της ανθρώπινης ζωής.
Τα διεξοδικά πορίσματα του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορούν καίριους τομείς δράσης του δημοσίου τομέα, των ΟΤΑ, των δημοσίων νοσοκομείων και άλλων κρατικών φορέων, όπως η ανάθεση και εκτέλεση των δημοσίων έργων, οι θεσμικές παρεμβάσεις για την ομαλή λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, η επιβολή δημοτικών φόρων, το Εθνικό Σύστημα Υγείας και το κοινωνικό κράτος.
Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στις μεγάλες καθυστερήσεις που παρατηρούνται στην εκτέλεση των δημοσίων έργων, όπου αναφέρονται και περιπτώσεις σοβαρών δυσλειτουργιών που εντοπίστηκαν σε σιδηροδρομικά έργα. Σημαντικό τμήμα των συμπερασμάτων και των επισημάνσεων καταλαμβάνουν οι διαπιστώσεις για την αποτελεσματικότητα των μέτρων που έλαβε το κράτος την προηγούμενη δεκαετία για την ομαλή λειτουργία του τραπεζικού συστήματος.
Αναλυτικά, οι κυριότερες διαπιστώσεις της έκθεσης είναι οι εξής:
Δημόσια έργα: Καθυστερήσεις κατά την εκτέλεσή τους
Στους περισσότερους ελεγχθέντες φορείς εντοπίστηκε συστημική παθογένεια που συνίσταται στην εμφάνιση δυσανάλογων καθυστερήσεων κατά την εκτέλεση των δημοσίων έργων. Διαπιστώθηκε ότι χορηγήθηκαν παρατάσεις περίπου στα 2/3 του συνόλου των έργων τους (σε 779 από τα 1162 έργα). Στα έργα δε στα οποία χορηγήθηκαν παρατάσεις, ο χρόνος εκτέλεσης των έργων ήταν κατά μέσο όρο περίπου 2,5 φορές μεγαλύτερος από αυτόν που είχε αρχικά εκτιμηθεί.
Η εν λόγω πρακτική των δημόσιων φορέων, πέραν των επιπτώσεων που επιφέρει στον προγραμματισμό τους, κατευθύνει τις εργοληπτικές επιχειρήσεις στο να μη θεωρούν δεσμευτικό τον καθορισμό του χρόνου ολοκλήρωσης του έργου στα τεύχη δημοπράτησης.
Διαπιστώθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις ότι δεν είχαν εκπονηθεί πριν από τη δημοπράτηση του έργου κάποιες από τις απαιτούμενες μελέτες ή δεν είχαν επικαιροποιηθεί ή εμπεριείχαν σφάλματα, ιδίως ως προς την ύπαρξη και την ακριβή θέση των δικτύων των οργανισμών κοινής ωφελείας και τις προμετρήσεις των εργασιών, η αναγκαιότητα διόρθωσης των οποίων προκάλεσε καθυστερήσεις.
Χαρακτηριστικές είναι οι παρακάτω περιπτώσεις:
* Σε έργο οδοποιίας προκλήθηκε καθυστέρηση 29 μηνών λόγω μη εκπόνησης ειδικής τεχνικογεωλογικής μελέτης για μέρος του οδοστρώματος και μελέτης κόμβου.
* Σε έργο αναβάθμισης σιδηροδρομικής γραμμής η μη εκπόνηση πριν από τη δημοπράτηση μελέτης πυροπροστασίας και μελέτης εφαρμογής κυκλοφοριακής εξασφάλισης ασφαλούς κυκλοφορίας συρμών προκάλεσε καθυστέρηση 5 μηνών.
* Σε έργο κατασκευής σταθμού μεταφόρτωσης απορριμμάτων προκλήθηκε καθυστέρηση 7,5 μηνών διότι στη μελέτη δεν είχε εντοπισθεί ότι η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος ήταν ανεπαρκής και δεν είχε εκπονηθεί στατική μελέτη για ουσιώδη μέρη του έργου.
* Έργο βελτίωσης δημοτικού οδικού δικτύου που εκτελούνταν από Περιφέρεια ολοκληρώθηκε σε χρονικό διάστημα 24 μηνών αντί 6 μηνών που είχε προβλεφθεί αρχικά, επειδή στη μελέτη και στα τεύχη δημοπράτησης δεν είχαν προσδιορισθεί οι οδοί επί των οποίων θα εκτελούνταν εργασίες και ο δήμος, που ήταν κύριος του έργου, καθυστερούσε να καθορίσει τις οδούς επί των οποίων θα εκτελούνταν εργασίες.
Σε ορισμένες περιπτώσεις διαπιστώθηκε ότι προκλήθηκαν σημαντικές καθυστερήσεις διότι δεν είχαν εκτελεσθεί οι απαιτούμενες πρόδρομες εργασίες πριν από τη δημοπράτηση του έργου.
Ενδεικτικές είναι οι παρακάτω περιπτώσεις:
* Η ολοκλήρωση έργου πεζοδρόμησης καθυστέρησε για περίπου ένα έτος επειδή η αναθέτουσα αρχή δεν είχε μεριμνήσει για την συγκέντρωση των απαραίτητων για την υλοποίηση του έργου στοιχείων, όπως η χάραξη των ρυμοτομικών και οικοδομικών γραμμών και των ορίων της απαλλοτρίωσης τμήματος του έργου.
* Σε έργο αναβάθμισης σιδηροδρομικής γραμμής, το οποίο εκτελέστηκε σε συνέχεια διαλυθείσας εργολαβίας, σημειώθηκε σημαντική καθυστέρηση μέχρι να ολοκληρωθεί η καταγραφή των εκτελεσθεισών, με τη διαλυθείσα σύμβαση, εργασιών και να παραδοθεί η απαραίτητη ποιοτική τεκμηρίωση αυτών, ενώ παρουσιάστηκαν προβλήματα και κατά τη διαδικασία ανάληψης και αξιοποίησης των υλικών της Υπηρεσίας που θα ενσωματώνονταν στο έργο.
Διαπιστώθηκε, επίσης, ότι τα όργανα των δημοσίων φορέων διστάζουν να εντοπίσουν ευθύνες των αναδόχων για την εμφάνιση καθυστερήσεων κατά την εκτέλεση των έργων. Οι φορείς κατά κανόνα αποδέχονται τα αιτήματα παράτασης των αναδόχων και δεν αναζητούν την τυχόν ευθύνη τους για την επέλευση των καθυστερήσεων.
Η επίβλεψη των έργων δεν ασκείται με την ενδεδειγμένη επιμέλεια. Η χορήγηση παρατάσεων δεν αιτιολογείται με επάρκεια αλλά στερεοτυπικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν επαληθεύθηκε από τον έλεγχο ότι οι καθυστερήσεις οφείλονται στις περιστάσεις που αναφέρονται στις αποφάσεις χορήγησης παρατάσεων. Σε πολλές περιπτώσεις οι καθυστερήσεις οφείλονται σε σφάλματα του φορέα κατά την κατάρτιση της μελέτης και των τευχών δημοπράτησης. Κατά τον καθορισμό των προθεσμιών ολοκλήρωσης των έργων δεν λαμβάνονται υπόψη ουσιώδεις παράγοντες που αναμένεται να επηρεάσουν την εκτέλεσή τους.
Τραπεζικό σύστημα: Η δημοσιονομική παρέμβαση του Κράτους δεν συνέβαλε στην πλήρη αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής κανονικότητας και στην εξομάλυνση της χρηματοδότησης από τις Τράπεζες της πραγματικής οικονομίας
Παρά τη σοβαρή δημοσιονομική εμπλοκή του Κράτους υπέρ των τραπεζών, εξακολουθούν να υφίστανται χαρακτηριστικές αποκλίσεις από τη χρηματοπιστωτική κανονικότητα. Το γεγονός αυτό δικαιολογεί κατ’ αρχήν την περαιτέρω επέμβαση του Κράτους ως δημόσιας εξουσίας που επιδιώκει τον σκοπό δημοσίου συμφέροντος της πλήρους αποκατάστασης της χρηματοπιστωτικής κανονικότητας.
Υφίστανται τουλάχιστον τρία εξαιρετικού χαρακτήρα αίτια που εξηγούν τη μειωμένη χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας από τις τράπεζες:
(i) τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια,
(ii) η λεγόμενη αναβαλλόμενη φορολογική απαίτηση, και
(iii) η ηθική χαλάρωση λόγω καθυστερήσεων στη ρευστοποίηση των εξασφαλίσεων των κόκκινων δανείων.
Τα αίτια αυτά στοιχειοθετούν επιτακτική ανάγκη ικανή να δικαιολογήσει την επέμβαση του Κράτους προς άρση τους.
Η Πολιτεία έχει θεσπίσει μέτρα για την πλήρη αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Σε αυτά συγκαταλέγονται:
(i) Η παράταση του χρόνου λειτουργίας του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.
(ii) Η θέσπιση και η εν συνεχεία επέκταση του προγράμματος «Ηρακλής» προς στήριξη των τραπεζών προκειμένου να απαλλαγούν από τα κόκκινα δάνεια που βαρύνουν τους ισολογισμούς τους.
(iii) Η καταπολέμηση της ηθικής χαλάρωσης με τον εντοπισμό των στρατηγικών κακοπληρωτών και την προστασία των ευάλωτων οφειλετών τραπεζών.
(iv) Η διευθέτηση της αναβαλλόμενης φορολογικής απαίτησης ώστε να μην προκαλεί στρέβλωση στη συμπεριφορά των τραπεζών.
Αναλύοντας τα ληφθέντα μέτρα υπό το πρίσμα της αρχής της αναλογικότητας, διαπιστώνεται ότι:
(i) Tο Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας δεν έχει τις δέουσες αρμοδιότητες προς αντιμετώπιση των εντοπισθέντων προβλημάτων. Το εν λόγω Ταμείο είχε αρχικώς αντιμετωπισθεί ως ο κύριος αρμόδιος εθνικός φορέας για την αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στην Ελλάδα. Το Ελεγκτικό Συνέδριο διαπίστωσε ότι ο ρόλος του έχει περιοριστεί, λόγω ελλείψεως του κυρίου αντικειμένου του, που είναι η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, ή λόγω της απορρόφησης από την τραπεζική ένωση των βασικών αρμοδιοτήτων του εποπτείας.
(ii) Tο πρόγραμμα «Ηρακλής» παρά την προσφορότητά του για την αποαναγνώριση των κόκκινων δανείων από τον ισολογισμό των τραπεζών χρήζει κατά την εφαρμογή του διαρκούς παρακολούθησης ώστε να αποδώσει τα αναμενόμενα χωρίς επέλευση δημοσιονομικής θυσίας.
(iii) Eπιβάλλονται παρεμβάσεις ώστε να θεραπευθεί η ηθική χαλάρωση και εν γένει να αρθούν τα εμπόδια που οδηγούν τις τράπεζες σε επιφυλακτικές πολιτικές δανειοδότησης.
(iv) Η αναβαλλόμενη φορολογική απαίτηση μπορεί να οδηγήσει σε στρέβλωση της συμπεριφοράς των Τραπεζών. Η ύπαρξή της και μόνο, προκαλεί εποπτική ανησυχία, διαπιστώθηκαν δε ορισμένα κριτήρια πάνω στα οποία μπορεί να στηριχθεί η κρίση για την αναλογικότητα των λύσεων που θα επιλεγούν ή έχουν επιλεγεί ώστε να μετριασθεί η εποπτική ανησυχία.
Οριζόντια πάντως διαπίστωση είναι ότι η πολυπλοκότητα της ενωσιακής εποπτείας σε συνδυασμό με το διακριτό τού έννομου αγαθού που κάθε αυτοτελής ενωσιακός φορέας έχει κληθεί να προστατεύσει, δυσχεραίνουν τη δράση των ελληνικών κυβερνήσεων ως υπεύθυνων πολιτικών φορέων αρμόδιων να συντονίσουν και εκτελέσουν μια συνεκτική αναπτυξιακή προσπάθεια για τη χώρα.
Στο κυρίως τεθέν ερώτημα αν η δημοσιονομική παρέμβαση του κράτους συνέβαλε στην αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής κανονικότητας ώστε να οδηγήσει τις τράπεζες σε χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας, η απάντηση είναι ότι το κράτος επέλεξε μεν πρόσφορα μέτρα προς αντιμετώπιση του υπό έρευνα προβλήματος, όμως αυτά δεν επαρκούν για να επιλυθεί το πρόβλημα, λόγω της πολυπλοκότητάς του.
Δημοτικοί φόροι: Έλλειψη επαρκών πληροφοριών για τους υπόχρεους, λάθη στον υπολογισμό
Ενιαίο τέλος καθαριότητας και φωτισμού.
Για τον καθορισμό της επιβάρυνσης των δημοτών από το τέλος καθαριότητας και φωτισμού, υπολογίζεται μόνο το κόστος παραγωγής των υπηρεσιών καθαριότητας και φωτισμού, το οποίο άμεσα και διακριτά μπορεί να καταλογισθεί στην παραγωγή των υπηρεσιών αυτών. Δεν επιμερίζεται όμως για να συνυπολογισθεί στην επιβάρυνση από το τέλος, το τμήμα των οριζόντιων λειτουργικών και διοικητικών εξόδων του δήμου για την παραγωγή των υπηρεσιών αυτών. Οι δήμοι δεν έχουν ακριβή εικόνα των ακινήτων που βαρύνονται με το τέλος ούτε και των υποχρέων για την καταβολή του τέλους προσώπων. Οι δήμοι δεν κάνουν εκτεταμένη χρήση της δυνατότητας που τους παρέχει ο νόμος να ορίζουν περισσότερους ειδικούς συντελεστές, ώστε το τέλος να επιμερίζεται μεταξύ των υποχρέων ανάλογα με τον βαθμό χρήσης των σχετικών υπηρεσιών.
Δεν ελέγχεται η απόδοση των εσόδων του τέλους από τους εν λόγω παρόχους.
Τέλος ακίνητης περιουσίας (ΤΑΠ)
Οι δήμοι δεν έχουν πλήρη εικόνα των ακινήτων που βρίσκονται εντός της διοικητικής τους περιφέρειας και βαρύνονται με το ΤΑΠ, ιδίως των μη ηλεκτροδοτούμενων, ούτε και των υποχρέων για την καταβολή του τέλους προσώπων. Οι δήμοι δεν έχουν σύστημα επαλήθευσης του δηλωθέντος λόγου εξαίρεσης ενός ακινήτου από το τέλος ακίνητης περιουσίας ούτε παρακολουθούν αν διατηρείται ο λόγος εξαίρεσης σε όσα ακίνητα χορηγήθηκε εξαίρεση. Εντοπίστηκαν περιπτώσεις μη ορθού υπολογισμού του ΤΑΠ κυρίως λόγω μη επικαιροποίησης των τιμών ζώνης. Το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων του ΤΑΠ προέρχεται από τα ηλεκτροδοτούμενα ακίνητα. Για τα μη ηλεκτροδοτούμενα ακίνητα η βεβαίωση και είσπραξη του τέλους εμφανίζει σημαντική υστέρηση. Δεν διασφαλίζεται ότι το 50% του εισπραττόμενου τέλους διατίθεται για τους σκοπούς που προβλέπονται στον νόμο.
ΕΣΥ-Δημόσια νοσοκομεία
Αδυναμίες στη λειτουργία του ΕΣΥ κατά την πανδημία
Η πανδημία ανέδειξε, όπως προκύπτει από τα νοσοκομεία που ελέγχθηκαν, αδυναμίες του δημόσιου συστήματος υγείας, τόσο σε οργανωτικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο χρόνιας ανεπάρκειας ανθρώπινων και υλικών πόρων. Παρά την προσπάθεια που καταβλήθηκε για την προσήκουσα προπαρασκευή του δημόσιου συστήματος υγείας, τα επιχειρησιακά σχέδια των νοσοκομείων δεν περιελάμβαναν ποσοτικούς στόχους και προβλέψεις για την εξασφάλιση των αναγκαίων μέσων, για την αντιμετώπιση της αυξημένης ζήτησης κλινών εντατικής θεραπείας. Μολονότι ο αριθμός των κλινών εντατικής θεραπείας αυξήθηκε σημαντικά, σε σύντομο χρονικό διάστημα, εξακολούθησε, σε πολλές περιπτώσεις, να υπολείπεται εκείνου που, κατά τις οικείες προδιαγραφές, κατ’ ελάχιστον απαιτείται. Οι προϋπάρχουσες της εκδήλωσης της πανδημίας ελλείψεις σε νοσηλευτικό προσωπικό είχαν ως συνέπεια οι κλίνες εντατικής θεραπείας που αναπτύχθηκαν να μην καταστεί εφικτό όλες να στελεχωθούν, όπως προβλέπεται από τις ισχύουσες προδιαγραφές για την οργανική σύνθεσή τους. Η πανδημία δοκίμασε τις αντοχές των Νοσοκομείων της περιφέρειας, όσον αφορά την από μέρους τους δυνατότητα νοσηλείας σε κλίνες εντατικής θεραπείας.
Κοινωνικό κράτος
Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα: Δεν διασφαλίζεται ότι όλοι όσοι έχουν ανάγκη συμμετέχουν στο πρόγραμμα αλλά και ότι πληρούνται τα κριτήρια ένταξης
Η έλλειψη ολοκληρωμένης εικόνας του πληθυσμού – στόχου του Προγράμματος και επικαιροποιημένης κατάλληλης στρατηγικής δημοσιότητας/ενημέρωσης δεν διασφαλίζει ότι εντάσσονται στην προστασία του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος όλοι όσοι το έχουν ανάγκη. Οι ηλεκτρονικές διασταυρώσεις είναι ένα ισχυρό εργαλείο, αλλά διαπιστώθηκε η ύπαρξη μη επίκαιρης πληροφόρησης, καθώς και ελλείψεις διασυνδέσεων του πληροφοριακού συστήματος του Προγράμματος που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητά του. Διαπιστώθηκαν αδυναμίες στο τρόπο επεξεργασίας των υποβληθέντων δικαιολογητικών, το εργαλείο της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιήθηκε σε πολύ περιορισμένο βαθμό, ενώ χρειάζεται να καταβληθεί μεγαλύτερη προσπάθεια για συντονισμό των διαδικασιών ελέγχου από τους συναρμόδιους φορείς. Η διασύνδεση της εισοδηματικής ενίσχυσης με την παροχή συμπληρωματικών κοινωνικών υπηρεσιών (2ος πυλώνας του Προγράμματος) είναι ατελής, ενώ η πλήρης ενεργοποίηση του 3ου πυλώνα του Προγράμματος (υπηρεσίες επανένταξης) με την προώθηση των δικαιούχων στην αγορά εργασίας δεν έχει ακόμα δώσει σημαντικά αποτελέσματα.
Πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι»: Το πρόγραμμα δεν ανταποκρίνεται στις υπάρχουσες ανάγκες
Δεν πραγματοποιείται συστηματική διερεύνηση και καταγραφή των αναγκών κατ’ οίκον κοινωνικής φροντίδας τις οποίες προορίζεται να στηρίξει το πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι». Οι ανθρώπινοι και υλικοί πόροι του προγράμματος έχουν σταδιακά απομειωθεί. Οι φορείς δεν εφαρμόζουν τυπικές διαδικασίες για τη λειτουργία του προγράμματος, ούτε αποτελεί αντικείμενο παρακολούθησης η παροχή και η ποιότητα των υπηρεσιών.
Το πρόγραμμα δεν έχει τα μέσα να ανταποκριθεί σε περιπτώσεις ατόμων με μεγάλη αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης και πλήρη έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος. Παρέχει δε περιορισμένο εύρος υπηρεσιών από τις δυνητικά προσφερόμενες με βάση το οικείο καθηκοντολόγιο ειδικοτήτων και με σχετικά χαμηλή συχνότητα.
