Το να προσπαθείτε να πιάσετε ένα λαδωμένο γουρούνι είναι μια αμερικανική παράδοση που δεν είναι πλέον στη μόδα —επομένως συγχωρείστε αν δεν γνωρίζετε τους κανόνες.
Από την Linette Lopez/Business Insider
Το παιχνίδι, που κάποτε ήταν βασική ατραξιόν των εκθέσεων στις διάφορες κομητείες και Πολιτείες, είναι αρκετά απλό: Ένα μικρό γουρούνι καλύπτεται με λιπαντικό και ρίχνεται σε μια μικρή αρένα όπου οι διαγωνιζόμενοι προσπαθούν να το πιάσουν. Αυτό που καθιστά δύσκολο -και διασκεδαστικό να το παρακολουθούν οι θεατές- είναι ότι τα γουρούνια είναι πιο ευκίνητα από τους ανθρώπους που προσπαθούν να τα πιάσουν. Ακριβώς όταν νομίζεις ότι τα καταφέρατε, το χοιρινό μπορεί να γλιστρήσει μέσα από τα δάχτυλά σας. Και όταν όλα τελειώσουν, τόσο το γουρούνι όσο και ο άνθρωπος καταλήγουν να είναι βρώμικοι.
Από την πανδημία, η Αμερική και γενικότερα ο Δυτικός κόσμος ζει σε μια οικονομική εκδοχή του συγκεκριμένου παιχνιδιού, του «greased-pig», οι τιμές είναι ελεύθερες στα ύψη παρά τις διαβεβαιώσεις από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους οικονομολόγους ότι το γουρούνι (πληθωρισμός) θα πιαστεί σύντομα, δηλαδή θα μειωθεί στο στόχο της Federal Reserve για 2%.
Τους τελευταίους μήνες, φαινόταν ότι μπορεί επιτέλους να πιάσαμε το γουρούνι. Ο δείκτης τιμών καταναλωτή, ο δείκτης του πληθωρισμού με την πιο προσεκτική παρακολούθηση, κινούνταν ομαλά προς τα κάτω. Την ίδια στιγμή που οι τιμές υποχωρούσαν, η υπόλοιπη οικονομία φαινόταν να αντέχει. Η αγορά εργασίας ήταν υγιής. Μέχρι τον Αύγουστο, το χρηματιστήριο είχε πραγματοποιήσει ένα ένδοξο ράλι ανόδου. Και οι καταναλωτές ήταν τόσο πρόθυμοι να ξοδέψουν χρήματα για να περάσουν καλά που οι πόλεις άφησαν την Beyoncé να ρυθμίζει τη δημόσια συγκοινωνία.
Αλλά όπως τα λαδωμένα γουρούνια είναι απρόβλεπτα, έτσι είναι και ο πληθωρισμός.
Η ανακοίνωση του ΔΤΚ (Δείκτης του Καταναλωτή) του Αυγούστου έδειξε ότι ο πληθωρισμός αυξήθηκε 3,7% σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι, υψηλότερος από τον Ιούλιο (3,2%( και πάνω από τις εκτιμήσεις των αναλυτών (3,6%). Αυτή η αύξηση οφειλόταν κυρίως στην αύξηση των τιμών της ενέργειας, αλλά ακόμη και ο βασικός πληθωρισμός, ο οποίος δεν υπολογίζει ασταθείς κατηγορίες όπως η ενέργεια και τα τρόφιμα, έδειξε σημάδια ανόδου. Ο βασικός ΔΤΚ κατέγραψε 4,3% σε ετήσια βάση —πολύ βελτιωμένος από το ανώτατο όριο του 6,6% τον Σεπτέμβριο του 2022— αλλά αυξήθηκε κατά 0,3% σε μηνιαία βάση, υψηλότερα από τις κοινές εκτιμήσεις της Wall Street. Πλέον είναι ξεκάθαρο ότι αυτό το γουρούνι δεν τρέχει σε ευθεία γραμμή.
Σε αυτήν την οικονομία γεμάτη λίπος, η σταθερότητα εξαρτάται από το πόσο σίγουροι είναι οι επενδυτές και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ότι είναι κοντά στο να πιάσουν το ζώο. Η έλλειψη βεβαιότητας ανοίγει ένα σωρό ερωτήματα για το μέλλον. Όπως τι συμβαίνει —και πόσο άσχημα θα γίνουν τα πράγματα— αν το γουρούνι καταφέρει να γλιστρήσει από την αγκαλιά μας. Πώς θα είναι η οικονομία εάν παραταθεί η καταδίωξη; Πόσο βρώμικα θα πρέπει να λερωθούμε για να το πιάσουμε πραγματικά;
Εάν χάσουμε τον έλεγχο του πληθωρισμού, σημαίνει ότι τα επιτόκια θα πρέπει σίγουρα να παραμείνουν υψηλότερα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα – αυστηροποιώντας τις οικονομικές συνθήκες για τους καταναλωτές, τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις. Οι καταναλωτές θα σταματήσουν τελικά να ξοδεύουν και τα χαμηλότερα εταιρικά κέρδη θα βλάψουν το χρηματιστήριο. Σημαίνει ότι μια χαλάρωση της οικονομίας, ή ακόμα και μια ύφεση, είναι ακόμα στο τραπέζι. Σημαίνει ότι υπάρχει ακόμα περιθώριο για τις κεντρικές τράπεζες να κάνουν ένα λάθος, να γλιστρήσουν και να πέσουν στη λάσπη ενώ το γουρούνι συνεχίζει να τρέχει.
Ζώντας σε ένα χάος
Στην ακατάστατη οικονομία που μας άφησε η πανδημία, δεν είναι εύκολο να εντοπίσουμε ακριβώς γιατί ο πληθωρισμός είναι τόσο επίμονος. Σε επίπεδο βασικών οικονομικών, ο πληθωρισμός εμφανίζεται όταν η ζήτηση για αγαθά ή υπηρεσίες ξεπερνά την ικανότητα προσφοράς ή παραγωγής αυτών των αγαθών και υπηρεσιών —η πανδημία έριξε και τις δύο πλευρές αυτής της εξίσωσης. Ο εφοδιασμός περιορίστηκε από το κλείσιμο των εργοστασίων, τις κρίσεις της εφοδιαστικής αλυσίδας και τα λουκέτα στις επιχειρήσεις.
Ταυτόχρονα, η ζήτηση ήταν υψηλότερη χάρη στους ελέγχους κινήτρων, την ενίσχυση των αποταμιεύσεων και τις δαπάνες ενισχύσεων. Η αναντιστοιχία σε αυτό που ήθελε ο κόσμος σε σχέση με αυτό που ήταν σε θέση να παράγει η οικονομία ανέβασε τις τιμές για όλα, από αυτοκίνητα και πλυντήρια μέχρι αεροπορικά εισιτήρια και ένα ποτό σε ένα μπαρ. Και παρά τις διαβεβαιώσεις από τον πρόεδρο της Federal Reserve Jerome Powell και άλλους ότι επρόκειτο για μια προσωρινή κατάσταση, στην πραγματικότητα, ήταν η αρχή μιας τριετούς πλέον καταδίωξης.
Η Fed έχει κάνει ό,τι μπορεί για να προσπαθήσει να επαναφέρει τον πληθωρισμό και τους τελευταίους μήνες φαινόταν ότι πλησίαζε τον στόχο της. Ο πληθωρισμός του ΔΤΚ κορυφώθηκε στο 9% τον Ιούνιο του 2022 και έκτοτε μειώνεται σταθερά. Πολλοί οικονομολόγοι προέβλεψαν ότι η Fed θα έπρεπε να συντρίψει την πλευρά της ζήτησης της εξίσωσης για να πιάσει τον πληθωρισμό -και η συντριβή της ζήτησης τελικά θα σήμαινε ότι θα έβλαπτε την αγορά εργασίας καθώς οι εταιρείες θα μειώνονταν, έστω σε όγκο, λόγω έλλειψης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.
Αλλά ο Mike Konczal, οικονομολόγος στο αριστερό Ινστιτούτο Roosevelt, υποστήριξε σε έρευνα ότι ο κύριος μοχλός του πρόσφατου αποπληθωρισμού είναι η ομαλοποίηση της πλευράς της προσφοράς. Όπως τόνισε ο Konczal, έχουμε δει πτώση των τιμών παρά την ισχυρή αγορά εργασίας και τη ζήτηση των καταναλωτών. Επομένως, η πτώση, υποστήριξε, πρέπει να προέρχεται από την πλευρά της προσφοράς –οι επιχειρήσεις επιτέλους μπορούν να προσφέρουν στους ανθρώπους τα προϊόντα που χρειάζονται χωρίς πρόβλημα.
Φυσικά, το κυνηγητό των γουρουνιών δεν έχει τελειώσει. Η ομαλοποίηση των πραγμάτων από την πλευρά της προσφοράς είναι μια αργή διαδικασία, αλλά από πολλές απόψεις αυτό είναι το εύκολο μέρος -οι επιχειρήσεις θέλουν να επαναφέρουν την παραγωγή τους. Όμως, καθώς ο πληθωρισμός εξακολουθεί να είναι υψηλότερος από τον στόχο της Fed, είναι σαφές ότι πρέπει να βαθμονομήσουμε εκ νέου ορισμένους παράγοντες από την πλευρά της ζήτησης. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να μπαίνουμε στην πιο βρώμικη, πιο ολισθηρή φάση του παιχνιδιού μέχρι σήμερα.
Πέρα από τους πιο χτυπητούς οικονομικούς δείκτες που αφορούν τον πληθωρισμό, υπάρχουν και άλλα σημάδια ότι οι τιμές ενδέχεται να επιταχύνονται εκ νέου. Πάρτε τον λεγόμενο «υπερπυρήνα» του ΔΤΚ στις ΗΠΑ, ο οποίος αφαιρεί το κόστος στέγασης εκτός από τις τιμές ενέργειας και τροφίμων για να έχετε μια αίσθηση του υποκείμενου ποσοστού πληθωρισμού για τις επιχειρήσεις κοινών υπηρεσιών.
Ο δείκτης, ο οποίος έχει προσελκύσει αυξημένη προσοχή από τη Fed, επιταχύνθηκε στο 0,37% σε μηνιαία βάση -η υψηλότερη ένδειξη του από τον Μάρτιο. Και ο Δείκτης Τιμών Παραγωγού, ο οποίος προσπαθεί να παρακολουθήσει τι πληρώνουν οι εταιρείες για τα πράγματα που χρειάζονται για να λειτουργήσουν τις επιχειρήσεις τους, εκτινάχθηκε κατά 0,7% τον Αύγουστο, η πιο καυτή ένδειξη από τον Ιούνιο του 2022 και πολύ πάνω από την αύξηση του 0,4% που αναμένουν οι οικονομολόγοι.
Ο κύριος λόγος για να αμφιβάλλουμε για την επιρροή στις τιμές είναι ο Αμερικανός καταναλωτής. Αλλά δεδομένης της τάσης τους να ξοδεύουν, θα είναι πιο δύσκολο -και πιο οδυνηρό- να πιάσουμε αυτό το γουρούνι όσον αφορά τη ζήτηση. Η Federal Reserve έχει προσπαθήσει μέχρι στιγμής να περιορίσει τη ζήτηση αυξάνοντας τα επιτόκια από 0% σε πάνω από 5%, καθιστώντας τα χρήματα πιο ακριβά.
Οι καταναλωτές είναι αρκετά δυνατοί για να αντεπεξέλθουν σε αυτό το αυξημένο κόστος δανεισμού και, από τη μία πλευρά, αυτό είναι καλά νέα. Αλλά από την άλλη, η επιθυμία τους να ξοδεύουν και το τελευταίο δολάριο σε εισιτήρια της Taylor Swift κάνει αυτό το γουρούνι πιο δύσκολο να πιαστεί. Η τελευταία έκθεση ΔΤΚ έδειξε ότι οι τιμές για τα τρόφιμα εκτός σπιτιού (για παράδειγμα για φαγητό σε εστιατόρια) αυξήθηκαν 6,5% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ενώ οι υπηρεσίες μεταφορών (ταξί, Ubers κ.λπ.) αυξήθηκαν κατά 10,3%. Αν γνωρίζουμε κάτι για αυτό το γουρούνι, είναι ότι του αρέσει να κάνει πάρτι.
Εάν το γουρούνι ξεφύγει και ο πληθωρισμός αρχίσει να αυξάνεται σημαντικά, η Fed θα αναγκαστεί να συνεχίσει τις αυξήσεις των επιτοκίων της. Όσο περισσότερο τα επιτόκια παραμένουν υψηλά, τόσο περισσότερο οι οικονομικές συνθήκες θα είναι πιο αυστηρές ή αυστηρότερες, τόσο μεγαλύτερη πίεση θα δούμε στον καταναλωτή και στις επιχειρήσεις. Αυτό είναι το σενάριο για το οποίο ανησυχούν ορισμένοι οικονομολόγοι: Ότι με την αύξηση των επιτοκίων πολύ υψηλά και την απορρόφηση χρημάτων από τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις, η Fed θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε ύφεση. Τότε θα βλέπαμε απολύσεις και δυσφορία στο χρηματιστήριο.
Είναι σαφές ότι η Fed και άλλες κεντρικές τράπεζες παρακολουθούν στενά αυτήν την πιθανότητα.
Ο πρόεδρος της Fed του Σικάγο, Charles Evans, δήλωσε ότι αν αυτό σήμαινε επιτέλους μείωση του πληθωρισμού, θα προτιμούσε να υπερβεί τις αυξήσεις των επιτοκίων και να έχει μια ήπια επιβράδυνση παρά να διολισθήσει στον στασιμοπληθωρισμό. Ομοίως, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αύξησε τα επιτόκια την περασμένη εβδομάδα, παρά τους φόβους ύφεσης στην ήπειρο. «Ο πληθωρισμός έχει μειωθεί και θέλουμε να συνεχίσει να μειώνεται και να ενισχύει αυτή τη διαδικασία», εξήγησε η πρόεδρος της ΕΚΤ Christine Lagarde σε συνέντευξη Τύπου μετά την απόφαση. «Και το κάνουμε αυτό όχι επειδή θέλουμε να επιβάλουμε μια ύφεση, αλλά επειδή θέλουμε να υπάρχει σταθερότητα τιμών για τους ανθρώπους που υφίστανται το μεγαλύτερο βάρος του πληθωρισμού».
Η πραγματικότητα στην τσέπη
Υπάρχει περίπτωση όλο αυτό να λειτουργήσει από μόνο του. Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο Διευθύνων Σύμβουλος της JP Morgan, Jamie Dimon, δήλωσε ότι ο καταναλωτής τελικά θα ξεμείνει από ατμό (χρήματα), εξαντλώντας τη συσσωρευμένη εξοικονόμηση εξαιτίας της πανδημίας μέχρι τα Χριστούγεννα. Εάν ο Konczal του Ινστιτούτου Roosevelt είναι σωστός, αυτό θα πρέπει να συμβεί για να μειωθεί ο πληθωρισμός.
Στην καλύτερη περίπτωση, αυτή η σταδιακή επιβράδυνση θα είναι αρκετή για να πιαστεί το γουρούνι: Η πλευρά της προσφοράς θα θεραπευθεί, ενώ η ζήτηση των καταναλωτών θα μειώνεται αρκετά για να κρατήσει τα πράγματα στο επίπεδο -μια ήπια προσγείωση. Ωστόσο, όσο περισσότερο συνεχίζεται ο κύκλος αυξήσεων των επιτοκίων της Fed -όσο περισσότερο δηλαδή συνεχίζεται η καταδίωξη- τόσο πιο πιθανό είναι η προσγείωση να είναι δύσκολη.
Μετά από ένα καλοκαίρι ελπίδας, η πιθανότητα να τελειώσει άσχημα αυτή η καταδίωξη βαραίνει ξεκάθαρα το μυαλό των επενδυτών –και όσο πιο πολύ ανησυχούν οι επενδυτές, τόσο πιο στεναχωρημένοι είναι.
«Αυτό που πρόκειται να αρχίσετε να βλέπετε είναι το επενδυτικό κοινό να λέει: “Γεια, έχετε απογυμνωθεί τόσο πολύ από τον βασικό πληθωρισμό που δεν αντιπροσωπεύει πλέον τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με την οικονομία”» είπε ο Justin Simon, διαχειριστής χαρτοφυλακίου στο hedge fund Jasper Capital.
Για να μην ξεχάσετε γιατί κυνηγάμε αρχικά αυτό το γουρούνι, το Γραφείο Απογραφής των ΗΠΑ δημοσίευσε στοιχεία που δείχνουν ότι το μεσαίο εισόδημα των νοικοκυριών στις ΗΠΑ προσαρμοσμένο στον πληθωρισμό μειώθηκε κατά 1.750 $ το 2022. Οι Αμερικανοί είναι φτωχότεροι λόγω του υψηλού πληθωρισμού. Το να τον αφήνουμε να τρέχει ανεξέλεγκτος δεν είναι επιλογή. Μη ξεχνάτε ότι έχουμε να κάνουμε με ένα λαδωμένο γουρούνι…
