Εχουμε και λέμε: πολλοί διαμαρτύρονται για την κατάντια της τηλεόρασης, λίγοι έχουν όμως τα κότσια να την κλείσουν μια και καλή. Και δεν μιλάμε για την ποιότητα των εκπομπών τύπου GNTM ή Love Island, ούτε για τα σήριαλ που αν στην καλύτερη των περιπτώσεων είναι αντιγραφές ξένων παραγωγών, (από το Ευτυχισμένοι μαζί και Το Σόι σου, μέχρι το Ποιος Παπαδόπουλος και Τα Καλύτερά μας Χρόνια) γιατί τελικά η παραγωγικότητά μας ξεμένει στην βεντετομάνα Κρήτη, τις μανιάτισσες μοιρολογίστρες και τον Γέροντα Παΐσιο. Σου λέει ο άλλος, «τους έχουμε που τους έχουμε μαντρωμένους δύο χρόνια καραντίνα, ας τους βομβαρδίσουμε με ότι μ@λ#κ7α υπάρχει». Όμως ακόμη και τα σήριαλ είναι ένα κομμάτι του προβλήματος.
Πρόβλημα είναι κυρίως οι ενημερωτικές εκπομπές και οι ειδήσεις. Πραγματικά δεν υπάρχει άλλος τύπος προγράμματος στην ελληνική τηλεόραση που στην πλειοψηφία του (γιατί υπάρχουν και λαμπρές εξαιρέσεις) να είναι απαξιωτικότερος, προσβλητικότερος για την νοημοσύνη του κάθε τηλεθεατή.
Ας πάρουμε για παράδειγμα το «καλύτερο θέμα» που έπαιξε την προηγούμενη εβδομάδα στα δελτία και δείχνει την απόλυτη παρακμή του μιντιακού συστήματος. Το πιστολάκι στα κομμωτήρια! Αυτό που ήταν τρεντ πριν από έναν – δύο μήνες όταν όλοι κατάλαβαν προς τα που οδεύει η ενεργειακή κρίση, έγινε μέσα στην εβδομάδα η απόλυτη ενημέρωση.
Το ξέρατε εσείς ότι τα κομμωτήρια είναι η δεύτερη πιο ενεργοβόρα επιχείρηση μετά τα αρτοποιία; Με μια ενδελεχέστατη έρευνα των ρεπόρτερ χωρίς ντεκαπάζ, αναλύθηκαν τα Watt & Volt που καίει το κάθε 1500άρι σεσουάρ του τρόμου, καίγοντας μαζί και τις τσέπες των καταναλωτών. Μάθαμε πως με πόνο ψυχής οι κομμώσεις «Νίτσα» στην Αρετσού Θεσσαλονίκης σκέφτονται να χρεώσουν το πιστολάκι σε τιμές σπαλομπριζόλας για το μισάωρο – για όσες έχουν μαλλί μέχρι τον ώμο – ή την ώρα για τις Ραπουνζέλ του τόπου να φτάνει το εβδομαδιαίο καλάθι της νοικοκυράς σε κόστος. Πώς το κομμωτήριο Style στην Κηφισιά βλέπει τις πελάτισσες να φεύγουν με το μαλλί μουσκίδι από το μαγαζί και χωρίς στυλ, όταν με τρόμο αντίκρυσαν στον καθρέφτη να πλησιάζει από πίσω τους το φονικό εργαλείο. Νιώσαμε το δράμα της κάθε κυρίας των 70+, που αντί να πηγαίνει με μαλλί κομμωτηρίου και 10 στρώματα επαγγελματικής λακ L’oreal (γιατί της αξίζει) στην εκκλησιά, θα βγαίνει σαν την Κατσιβέλα από το σπίτι για τα ελάχιστα ψώνια στην λαϊκή. Την τραγωδία που βιώνει η κάθε ακαμάτρα που δεν πιάνει το χέρι της στα ρόλεϊ… σε ένα δεύτερο επίπεδο σκέψης, ήρθε η στιγμή που όλα εκείνα τα tutorial στο youtube για το πως να κάνεις τις τέλειες μπούκλες με τις αθλητικές κάλτσες θα πιάσουν τόπο.
Δεν νιώθετε καλύτερα τώρα που ενημερωθήκατε; Και μάλιστα, για να τονίσουν το πρόβλημα που υπάρχει με το πιστολάκι στην αγορά, τα ρεπορτάζ έπαιξαν με μουσική horror movies, κάτι ανάμεσα σε Jaws και Amityville terrors, όπως και στα ρεπορτάζ για την ενεργειακή κρίση, τα ελληνοτουρκικά, την οικονομική κρίση, την αύξηση τιμών στο πέλετ, τον πόλεμο στην Ουκρανία και άλλα πολλά. Το μήνυμα υποσυνείδητα περνά: η καταστροφή καραδοκεί παντού, κι εμείς οφείλουμε να μένουμε μαντρωμένοι, στο σπίτι ή σε μια νοοτροπία που μας θέλει σκλάβους του μιντιακού συστήματος. Όμως η όποια ανάλυση πάνω στο θέμα «γιατί πρέπει να κλείσουμε την τηλεόραση» πρέπει να ξεκινήσει από τον λόγο. Τον προφορικό λόγο που επικρατεί στην τηλεόραση και τον γραπτό λόγο από την άλλη πλευρά.
Είναι άγνωστο σε πολλούς, αλλά το να διαβάζουμε δεν έχει να κάνει εξ ολοκλήρου με την όραση μας. Απαραίτητη είναι και η συμβολή του αυτιού μας.
Όταν λοιπόν διαβάζουμε μια απλή λέξη πχ ρόδι, το μάτι μας, μαζί με το αυτί μας διαβάζει πρώτα το ρο, μετά το όμικρον, στην συνέχεια το δέλτα για να καταλήξουμε στο γιώτα. Αυτό αποκαλείται σακκαδική γραφή/ανάγνωση. Δηλαδή, το να γράφονται ή να διαβάζονται όλα τα γράμματα της λέξης με τη σειρά. Σε αυτή την απλή ανάγνωση που το μάτι σαρώνει την λέξη, το αυτί παίζει με την σειρά τον ρόλο του, με τρεις κυλίνδρους που βρίσκονται πίσω από το αυτί, όπου ο καθένας με την σειρά του αντιλαμβάνεται τις διαστάσεις μήκους, πλάτους, όγκου. Υπό κανονικές συνθήκες, όσο γυμνάζουμε το μάτι μας διαβάζοντας, άλλο τόσο γυμνάζουμε και το αυτί μας.
Πότε διαταράσσεται όμως αυτή η ισορροπία; Με την συνεχή έκθεση του ματιού σε εικόνες. Τα video games για παράδειγμα, ακόμη και το Minecraft, δημιουργούν για τα παιδιά το κατάλληλο πλαίσιο για να διαταραχθεί η σακκαδική γραφή και ανάγνωση. Στις περιπτώσεις αυτές, που το άτομο εκτίθεται σε συνεχείς εικόνες παρατηρείται το φαινόμενο της πεταλουδικής ανάγνωσης και γραφής. Το άτομο αντί να διαβάσει τα γράμματα της λέξης ρόδι με την σειρά, πάει πχ πρώτα από το δέλτα στο όμικρον και από το ρο στο γιώτα. Ή από το όμικρον στο δέλτα και από το γιώτα στο ρο.
Είναι μια πικρή αλήθεια, αλλά ίσως τα περισσότερα παιδιά διαγνωσμένα με δυσλεξία να έχουν περάσει περισσότερο χρόνο από ότι χρειάζεται μπροστά σε μια οθόνη. Το θέμα είναι ότι σε αυτές τις περιπτώσεις η ανορθογραφία, η δυσλεξία, η ανικανότητα αντίληψης του κειμένου δεν είναι διόλου απίθανη.
Η τηλεόραση, σε σχέση με τα βιβλία και τις εφημερίδες, εκτός του ότι στην πλειονότητα των προγραμμάτων της δεν προσφέρει τίποτα διδακτικό, με την συνεχή αλλαγή εικόνων και με την ταχύτητα που τις παρουσιάζει αναγκάζει τον εγκέφαλο στο να καταπιεί, τρόπον τινά, όλα αυτά σε οποία εκτίθεται. Παρατηρήστε για παράδειγμα τα δελτία ειδήσεων και ειδικά όλες εκείνες τις φορές που περνάνε από κάτω οι ειδήσεις γραπτώς. Η ταχύτητά τους είναι τέτοια που εκτός του ότι πολλές φορές κανείς δεν προλαβαίνει να τις διαβάσει, ο εγκέφαλος συνήθως θα «λοκάρει» κυρίως σε αυτό που κυριαρχεί στην εικόνα: το πρόσωπο του παρουσιαστή. Και μαζί με αυτό θα εξασκήσει τους ακουστικούς του πόρους. Όλο το βάρος θα πέσει εκεί και το κείμενο θα περάσει στο ντούκου.
Παρότι το διάβασμα ενός κειμένου απαιτεί από τον καθένα διαφορετικό χρόνο (άλλοι διαβάζουν γρήγορα, άλλοι πιο σιγά), δίνει ένα φοβερό πλεονέκτημα: την αναλυτική και κριτική σκέψη. Ακόμη και η σύνταξη ενός άρθρου, ένα κόμμα που έχει μπει σε ένα συγκεκριμένο σημείο μιας πρότασης, μπορεί να δώσει ένα διαφορετικό νόημα. Διαβάζοντας έχουμε τον χρόνο και την δυνατότητα να αναλύσουμε διεξοδικά το νόημα ενός κειμένου, να το κατανοήσουμε, να βγάλουμε συμπεράσματα, κυρίως να σκεφτούμε. Πράγμα που η τηλεόραση δεν θέλει.
Γιατί λοιπόν πρέπει να κλείσουμε την τηλεόραση μια και καλή;
Είναι γεμάτη ψέματα
Ας μην ξεχνάμε ότι τα μεγάλα κανάλια ανήκουν σε μια επιχειρηματική ελίτ, που λόγω τον δικών της συμφερόντων, παρουσιάζει τα νέα με τρόπο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της. Και μπορεί να νομίζετε ότι οι παρουσιαστές κάνουν ότι μπορούν για να είναι αντικειμενικοί, αλλά καλό είναι να μην ξεχνάτε ότι δουλεύουν για ένα κανάλι που έχει συγκεκριμένα σχέδια. Σκεφτείτε μόνο, ότι σε μια συνέντευξη πολιτικού, δεν νοείται ως δημοσιογραφική ερώτηση το ποιο είναι το αγαπημένο σας φαγητό…ααα τα ντολμαδάκια! Στην πλειοψηφία τους, τα κανάλια μας θεωρούν ηλίθιες μαριονέτες, παθητικούς και οκνηρούς στην σκέψη που θέλουν να πιστεύουν για τους εαυτούς τους ότι έχουν άποψη.
Και αρνητισμό
Γιατί αν δεν το έχετε προσέξει δεν υπάρχει τίποτα που να παρουσιάζεται με θετικό τρόπο στην τηλεόραση και ειδικά στα νέα, ή να κρίνεται απλά ως αρνητικό. Πάρτε ένα απλό παράδειγμα: παρότι τα ποσοστά εγκληματικότητας διεθνώς έχουν πέσει, τα νέα επικεντρώνουν στα εγκλήματα ώστε να δεχόμαστε ως φυσική την όλο και αυξανόμενη αστυνόμευση. Εκτός αυτού, αν για παράδειγμα πάρουμε την ιστορία των Πανεπιστημίων, έχετε ακούσει από κανένα δημοσιογράφο να εξυμνεί τα ελληνικά Πανεπιστήμια που βρίσκονται ανάμεσα στα καλύτερα της Ευρώπης; Η όλη κριτική έχει να κάνει με μια απαξίωση, χωρίς καν να αναφέρεται ότι τα περισσότερα ιδιωτικά ιδρύματα που δραστηριοποιούνται στην χώρα, συνεργάζονται με ιδρύματα του εξωτερικού που δεν έχουν μπει σε καμία αξιόλογη λίστα…
Μας μετατρέπουν σε καταναλωτικά ζόμπι
Κάντε ένα πείραμα: επιλέξτε ένα πρόγραμμα και ανοίξτε την φωνή στο σημείο που δεν είναι πολύ δυνατή αλλά αρκετή για να ακούτε άνετα. Και μετά αφήστε το τηλεκοντρόλ. Την στιγμή που θα ξεκινήσουν να παίζουν διαφημίσεις, θα παρατηρήσετε ότι ξαφνικά αυτές παίζουν δυνατότερα χωρίς εσείς να έχετε πειράξει την φωνή. Ακόμη κι αν δεν έχετε ακούσει καθαρά τους διαλόγους στην Γη της Ελιάς, θα ακούσετε για το Shopflix, την Novibet, το Fairy που ξεπλένει όλη τη Βιλαρίμπα και το Βιλαμπάχο μαζί. Οι διαφημίσεις, εκτός του ότι καταλαμβάνουν εξαιρετικά πολύ μεγάλο χρόνο μέσα σε ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα (τα διαλείμματα στις ταινίες φτάνουν και το εικοσάλεπτο) είναι φτιαγμένες ώστε να πουλάνε ψεύτικα όνειρα και να μας βάλουν στην διαδικασία να καταναλώσουμε πράγματα που δεν έχουμε καν ανάγκη. Ποιος θέλει όμως να χάνει εικοσάλεπτα από τη ζωή του με αυτό τον τρόπο; Και γιατί να καταναλώσει κάποιος εν καιρώ κρίσης αγαθά και υπηρεσίες που ούτως ή άλλως δεν χρησιμεύουν σε τίποτα;
Κάνει κακό στην υγεία
Οι μελέτες έχουν αποδείξει ότι κάθε χαμένη ώρα μπροστά στο χαζοκούτι αυξάνει τους κινδύνους παχυσαρκίας, διαβήτη και καρδιαγγειακών παθήσεων. Εκτός του ότι αυξάνει τον κίνδυνο αποβλάκωσης.
Αποδυναμώνει τις ανθρώπινες σχέσεις
Οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα. Έχουμε πάντα την ανάγκη της επικοινωνίας και της σύνδεσης με άλλους ανθρώπους. Η εικόνα όμως είναι δεσμευτική. Με το να κολλάμε μπροστά στην τηλεόραση αποξενωνόμαστε και νοιώθουμε μόνοι. Είναι πάντα καλύτερο να ασχοληθούμε με τα παιδιά μας με μια εποικοδομητική απασχόληση, να μιλήσουμε με ένα φίλο στο τηλέφωνο ή να πάμε για φαγητό με μια παρέα. Οτιδήποτε ενισχύει τις σχέσεις μας με τους ανθρώπους.
Μας αποβλακώνουν
Τώρα μεταξύ μας, παρακολουθώντας ένα μονόφρυδο τέρας που δεν ξέρει καν ελληνικά, μαζί με τα άλλα τρία ξυλάγγουρα κριτές στο GNTM, το Rouk Zouk ή το 5×5, ακόμη χειρότερα κάτι ψωνάρες που τρέχουν στο shopping star, τί νομίζετε ότι κερδίζετε; Εκτός του ότι χαλάτε τα ελληνικά σας, προάγουν κάτι θετικό; Το να παρακολουθεί κανείς masterchef, κοινώς εκεί που το ευ αγωνίζεσθε με μια κουτάλα στο χέρι, βγάζοντας προς τα έξω έναν άκρατο ανταγωνισμό μεταξύ κουτσομπολιού και κριτικής, σας βοηθά σε τίποτα; Θα μπορούσε κάποιος να επιχειρηματολογήσει λέγοντας ότι μαθαίνει να φτιάχνει πουρέ αστακού με σως σκοδροστούμπι και να ξεπατικώνει λουκ για γκάρντεν πάρτι, όμως στην πραγματικότητα εκτελεί ακόμη και την αισθητική του. Απόδειξη: την περίοδο που μεγάλος εκδοτικός οίκος εξέδωσε μια από τις καλύτερες βιογραφίες για τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ένα από τα λαμπρότερα μυαλά και μεγαλύτερους καλλιτέχνες του πλανήτη, εξέδωσε και την βιογραφία γνωστού παίκτη στο Survivor. Ας θυμηθούμε λίγο τις ουρές που είχαν στηθεί για να αγοραστεί η βιογραφία του παίκτη…κι ας αναρωτηθούμε αν η αισθητική μας είναι επιπέδου survivor και αν αυτό αποτελεί στοιχείο υψηλού IQ. Είναι αποκλειστικά θέμα αυτοσεβασμού και αυτοεκτίμησης να αποφεύγει κάποιος ότι σκουπίδι του πετάνε κατάμουτρα.
Τί μπορούμε να κάνουμε;
- Να διαβάσουμε. Και δεν είναι ανάγκη να διαβάσουμε σώνει και ντε τα νέα αν δεν έχουμε διάθεση. Μπορούμε να διαβάσουμε ένα βιβλίο, όποιο κι αν είναι το θέμα του. Εκτός από τα οφέλη της ανάγνωσης, πάντα μαθαίνουμε κάτι νέο και εξασκούμε την φαντασία μας.
- Να αποκτήσουμε πραγματικά ενδιαφέροντα. Ένα χόμπι είναι πάντα μια καλή επιλογή και πάντα νιώθουμε καλά όταν καταφέρνουμε να κάνουμε κάτι μόνοι μας, με τα χέρια μας. Συν τοις άλλοις αποκτούμε νέες δεξιότητες. Από την μαγειρική, τον βελονάκι, μέχρι και μαθήματα μιας ξένης γλώσσας, πάντα υπάρχει μια δημιουργική ενασχόληση που ταιριάζει στον καθένα.
- Να γυμναστούμε. Και δεν είναι ανάγκη να αντικαταστήσουμε τον χρόνο που περνάμε στην τηλεόραση με χρόνο στο γυμναστήριο. Μπορεί να είναι μια μεγάλη βόλτα. Ή γιόγκα με μαθήματα μέσω υπολογιστή. Ή μια πολεμική τέχνη στο τοπικό κλαμπ. Επιλογές υπάρχουν.
- Να πάμε σινεμά. Θέατρο. Ή για ένα καφέ με φίλους. Ή να πάρουμε μέρος σε έναν τοπικό σύλλογο, σε μια ερασιτεχνική θεατρική ομάδα, σε μια λέσχη ανάγνωσης, μια εθελοντική ομάδα, γενικά ότι μας φέρνει κοντά σε γνωστούς ή νέους ανθρώπους.
- Να δούμε τηλεόραση, αλλά επιλεκτικά. Κανείς δεν λέει ότι πρέπει η τηλεόραση να γίνει η συσκευή που θα πιάσει σκόνη από την αχρηστία. Αλλά να είμαστε συνειδητοποιημένοι. Υπάρχουν πολλά καλά προγράμματα στην τηλεόραση, από πολιτικές εκπομπές με αναλύσεις και ντοκιμαντέρ, μέχρι και εξαιρετικές ταινίες σε μικρότερα κανάλια. Επιλέγοντας σωστά, αποκτούμε περισσότερο ελεύθερο χρόνο για τον εαυτό μας, για να σκεφτούμε αυτά που πραγματικά μας απασχολούν, να φιλοσοφήσουμε, αλλά και να παρακολουθήσουμε κάτι από το οποίο πραγματικά θα αποκομίσουμε κάτι από άποψη γνώσης.
Κι εν πάση περιπτώσει, είναι χάσιμο χρόνου να κατηγορούμε την τηλεόραση και την ποιότητά της, αλλά ταυτόχρονα να συνεισφέρουμε στην τηλεθέαση λες και δεν υπάρχουν εναλλακτικές. Κανένα κανάλι δεν θα αλλάξει συμπεριφορά, αν το κοινό δεν τους αναγκάσει. Ο καλύτερος τρόπος είναι το μεγάλο κόκκινο κουμπάκι στο τηλεκοντρόλ, έως τότε θα μένουμε όμηροι με το πιστολάκι στο κρόταφο.
