Καθηγητής Γιώργος Βάμβουκας: Μορφές και λειτουργίες του χρήματος

Καθηγητής Γιώργος Βάμβουκας: Μορφές και λειτουργίες του χρήματος
65 / 100

Καθηγητής Γιώργος Βάμβουκας: Μορφές και λειτουργίες του χρήματος 

Οδεύουμε σε εθνικές βουλευτικές εκλογές και οι πολιτικές ηγεσίες των κομμάτων εξουσίας φαίνεται ότι αγνοούν τι σημαίνει ο όρος Χρήμα (Money). Με αφορμή το αδιάσειστο γεγονός ότι στελέχη των οικονομικών επιτελείων των κομμάτων εξουσίας ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ αγνοούν ή παρερμηνεύουν τις λειτουργίες του Χρήματος, θα αφιερώσουμε το παρόν άρθρο στην έννοια του “Χρήματος”. . Οι κύριες Λειτουργίες του Χρήματος (the functions of money) είναι τρεις. Η πρώτη λειτουργία είναι ότι το χρήμα αποτελεί «μέσο συναλλαγών» (medium of exchange). Στην Ελλάδα και στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης, τα άτομα και οι επιχειρήσεις για τη διεξαγωγή των χρηματοοικονομικών συναλλαγών τους χρησιμοποιούν ευρώ. Οι επιχειρήσεις πωλούν τα προϊόντα τους στους καταναλωτές και ως αντίτιμο εισπράττουν ευρώ. Οι εργαζόμενοι αμείβονται κάθε μήνα από τον εργοδότη τους με ένα μισθό, τον οποίο χρησιμοποιούν στη συνέχεια για την χρηματοδότηση των ημερήσιων αναγκών τους. Κατά τη διαδικασία των συναλλαγών, το χρήμα έχει το μεγάλο πλεονέκτημα ότι χρησιμοποιείται άμεσα και ταχύτατα για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών.

Ως γνωστόν, ως Ρευστότητα» (liquidity) «ορίζεται η ταχύτητα με την οποία ένα περιουσιακό στοιχείο μπορεί να ανταλλαχθεί με κάποιο άλλο περιουσιακό στοιχείο ή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αγορά διαφόρων προϊόντων». Το χρήμα υπό τη μορφή των κερμάτων και των χαρτονομισμάτων, χαρακτηρίζεται ως το περιουσιακό στοιχείο με τη μεγαλύτερη ρευστότητα, λόγω της ταχύτητας με την οποία μετατρέπεται σε αγαθά και υπηρεσίες. Υπό αυτή την έννοια, η ταχύτητα με την οποία το χρήμα ανταλλάσσεται για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών αποκαλείται ρευστότητα.

Η δεύτερη λειτουργία του χρήματος, είναι ότι το χρήμα αποτελεί Λογιστική Μονάδα (unit of account), με την οποία προσδιορίζεται η αξία των αγαθών και των υπηρεσιών. Με απλά λόγια, το χρήμα αποτελεί μέτρο μέτρησης αξιών. Η χρήση του χρήματος για την αγοραπωλησία αγαθών και υπηρεσιών, καθιστά στην πράξη το χρήμα μέσον μέτρησης αξιών. Οι τιμές των προϊόντων, οι μισθοί των εργαζομένων, οι συντάξεις των συνταξιούχων, οι χορηγήσεις δανείων, οι καταθέσεις στις τράπεζες, κ.λπ., απεικονίζονται σε ευρώ. Για παράδειγμα, αν η τιμή ενός προϊόντος από 10 αυξηθεί σε 15 ευρώ (€), ο καταναλωτής κατανοεί ότι το συγκεκριμένο προϊόν έγινε ακριβότερο κατά 50%. Αν οι τραπεζικές καταθέσεις ενός ατόμου είναι 100.000 €, με ονομαστικό επιτόκιο καταθέσεων 3%, το άτομο γνωρίζει ότι τα ετήσια έσοδά του από τόκους θα είναι 3.000 €. Αν ένας εργαζόμενος με μηνιαίο μισθό 1.500 €, λάβει δάνειο 150.000 € τεσσαρακονταετούς διάρκειας για την αγορά ενός διαμερίσματος με σταθερό επιτόκιο 3,5%, γνωρίζει εκ των προτέρων ότι θα καταβάλλει στην τράπεζα περίπου 450 € κάθε μήνα.

Η τρίτη θεμελιώδης λειτουργία του χρήματος είναι ότι το χρήμα συνιστά Απόθεμα Αξίας (store of value). Το χρήμα λόγω της πολύ υψηλής ρευστότητάς του, αποτελεί μέσον αποθήκευσης αξιών για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Τα άτομα κρατούν χρήμα για την ικανοποίηση των μελλοντικών τους αναγκών. Επειδή το μέλλον είναι αβέβαιο και πολλά απρόοπτα γεγονότα θα μπορούσαν να συμβούν, τα άτομα για τη διασφάλισή τους διακρατούν ένα μέρος του εισοδήματός τους υπό τη μορφή αποταμίευσης σε κάποιο τραπεζικό λογαριασμό ή τα διαφυλάσσουν (αποθησαυρίζουν) στο σπίτι. Δηλαδή, τα νοικοκυριά αποθησαυρίζουν χρήματα στο σπίτι ή τα αποταμιεύουν σε κάποιο τραπεζικό λογαριασμό, για λόγους πρόνοιας ως προς το μέλλον.

Για παράδειγμα, ένα νοικοκυριό αποταμιεύει χρήματα, με προοπτική σε πέντε χρόνια να αγοράσει ένα αυτοκίνητο ή να αγοράσει έπιπλα για την εξοχική του κατοικία. Επίσης, μια τετραμελής οικογένεια αποταμιεύει ένα μέρος των ετήσιων εισοδημάτων της σε κάποιο καταθετικό τραπεζικό λογαριασμό, με σκοπό την αντιμετώπιση των οποιωνδήποτε μελλοντικών συμβάντων, που θα μπορούσαν να σχετίζονταν με την υγεία των μελών της, την χρηματοδότηση των μεταπτυχιακών σπουδών των παιδιών της οικογένειας, τις ζημιές του σπιτιού από ένα σεισμό, κ.λπ. Σε γενικές γραμμές, η αποθησαύριση του χρήματος στο σπίτι ή η αποταμίευσή του σε κάποιο τοκοφόρο τραπεζικό λογαριασμό, παρέχουν τη δυνατότητα στα άτομα, να διαθέτουν την ανάλογη ρευστότητα για την ικανοποίηση και αντιμετώπιση των οποιωνδήποτε μελλοντικών προβλεπόμενων ή απρόβλεπτων αναγκών.

Νομισματικοί Δείκτες ή Μέτρα Προσφοράς Χρήματος

Επειδή το χρήμα θεωρείται περιουσιακό στοιχείο, συνάγεται ότι ανάλογα του είδους του περιουσιακού στοιχείου προσδιορίζεται και η μορφή προσφοράς χρήματος. Στην προκειμένη περίπτωση, ανακύπτει το εξαιρετικής σημασίας ζήτημα των Νομισματικών Δεικτών (monetary aggregates), δηλαδή των δεικτών που μετρούν τις διάφορες Μορφές Προσφοράς Χρήματος (types of money supply). Σαφές είναι ότι οι όροι “νομισματικοί δείκτες” και “μορφές προσφοράς χρήματος” θεωρούνται συνώνυμοι.

Για παράδειγμα, η ποσότητα των κυκλοφορούντων κερμάτων και χαρτονομισμάτων αντιπροσωπεύει μια μορφή προσφοράς χρήματος, δηλαδή απεικονίζει ένα νομισματικό δείκτη. Τα κέρματα και ιδίως τα χαρτονομίσματα αξιολογούνται ως περιουσιακό στοιχείο για όποιον τα κατέχει. Οι διάφορες κατηγορίες καταθέσεων στις εμπορικές τράπεζες, όπως είναι οι καταθέσεις όψεως, ταμιευτηρίου, προθεσμίας, κ.ά., θεωρούνται περιουσιακό στοιχείο για τους κατόχους τους και όπως θα δείξουμε στη συνέχεια ανήκουν σε κάποια μορφή προσφοράς χρήματος.

Οι διάφορες μορφές ή Μέτρα Προσφοράς Χρήματος (measures of money supply) ορίζονται από τις Κεντρικές Τράπεζες και συμβολίζονται με το γράμμα Μ, δηλαδή το πρώτο γράμμα της αγγλικής λέξης Money. Οι κεντρικές τράπεζες καθορίζουν τις επιμέρους μορφές προσφοράς χρήματος, με ουσιαστικό κριτήριο το είδος των τραπεζικών καταθέσεων. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η αμερικανική Fed, η Τράπεζα της Κίνας, η Τράπεζα της Ιαπωνίας, η Τράπεζα της Αγγλίας, η Τράπεζα της Ελβετίας, κ.λπ., απεικονίζουν τις διάφορες μορφές προσφοράς χρήματος με τα σύμβολα Μ0, Μ1, Μ2, κ.λπ. Όσο διευρύνονται οι κατηγορίες των καταθετικών πόρων, τόσο περισσότερο αυξάνει ο νομισματικός δείκτης που απεικονίζει τη συγκεκριμένη μορφή προσφοράς χρήματος.

Για την κατανόηση των μορφών προσφοράς χρήματος Μ0, Μ1, Μ2, κ.λπ., θα επικαλεστούμε το παράδειγμα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Η ΕΚΤ υπολογίζει τους νομισματικούς δείκτες Μ0, Μ1, Μ2, κ.λπ., κάθε μήνα. Στον πίνακα του κειμένου απεικονίζονται οι διάφορες κατηγορίες προσφοράς χρήματος στην ΟΝΕ (Οικονομική Νομισματική Ένωση), όπως αυτές ορίζονται από την ΕΚΤ. Τα στοιχεία του πίνακα βασίζονται στον Ιανουάριο του 2023. Η πρώτη μορφή προσφοράς χρήματος είναι το Μ0. Το Μ0 περιλαμβάνει τη συνολική αξία των «κερμάτων» και των «χαρτονομισμάτων» που κυκλοφορούν στην οικονομία. Τα χαρτονομίσματα αποκαλούνται επίσης και «τραπεζογραμμάτια». Το εκδοτικό προνόμιο, δηλαδή το προνόμιο της παραγωγής των κερμάτων και των χαρτονομισμάτων, το έχει η κεντρική τράπεζα της χώρας. Στον πίνακα παρατηρούμε ότι τον Ιανουάριο του 2023 η συνολική αξία του Μ0 ήταν 1.542 δις €. Δηλαδή, τον Ιανουάριο του 2023 στις 20 χώρες μέλη της Ευρωζώνης και διεθνώς κυκλοφορούσαν 1.542 δις €. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, η συνολική αξία των κερμάτων και των χαρτονομισμάτων που αποτελούσαν τη νομισματική κυκλοφορία Μ0 στην ελληνική οικονομία ανερχόταν σε 34,1 δις €.
Αν στο νομισματικό δείκτη Μ0 προστεθούν οι καταθέσεις όψεως προκύπτει η μορφή χρήματος Μ1. Η προσφορά χρήματος Μ1 ανερχόταν τον Ιανουάριο του 2023 σε 11.284 δις €. Οι κατηγορίες προσφοράς χρήματος Μ0 και Μ1 αποκαλούνται Στενό Χρήμα (narrow money). Ο επόμενος νομισματικός δείκτης είναι το Μ2, η συνολική αξία του οποίου τον Ιανουάριο του 2023 ήταν 15.301 δις €. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι διάφορες κατηγορίες καταθέσεων όπως οι καταθέσεις προθεσμίας έως 2 ετών, αντιπροσωπεύουν το 26,2% της συνολικής αξίας του Μ2. Τα νομισματικά μεγέθη Μ2 και Μ3, θεωρούνται προσφορές χρήματος ευρείας μορφής και είναι γνωστές με την ονομασία Ευρύ Χρήμα (wide money). Αξιόλογα χρηματοοικονομικά μεγέθη, όπως είναι τα μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων και ιδίως τα κρατικά χρεόγραφα, αποτελούν βασικές συνιστώσες του διευρυμένου νομισματικού δείκτη Μ3.

Η αξιόπιστη μέτρηση και η συστηματική παρακολούθηση των νομισματικών δεικτών που περιλαμβάνονται στον πίνακα είναι πολύ σημαντική, καθότι η άσκηση της νομισματικής πολιτικής στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στη μεταβολή των δεικτών αυτών. Οι Μονεταριστές υποστηρίζουν ότι η μεταβολή της προσφοράς χρήματος, άμεσα προσδιορίζει την πορεία της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας. Για παράδειγμα, αρκετές οικονομετρικές έρευνες βασισμένες στην αξιοποίηση στατιστικών στοιχείων διαφόρων χωρών, συγκλίνουν στην εμπειρική διαπίστωση ότι η αύξηση (μείωση) της προσφοράς χρήματος Μ0 ή Μ1, συντελεί στην αύξηση (μείωση) του πραγματικού ΑΕΠ. Οι Μονεταριστές λαμβάνοντας υπόψη αυτό το οικονομετρικό συμπέρασμα, ισχυρίζονται ότι η κυβέρνηση ως άμεσα υπεύθυνη για την εφαρμογή της μακροοικονομικής πολιτικής, σε αγαστή συνεργασία με την κεντρική τράπεζα θα πρέπει να παρακολουθούν συστηματικά εκείνους τους νομισματικούς δείκτες που επιδρούν στη μεταβολή της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας.

Μορφές Προσφοράς Χρήματος στην ΟΝΕ (δις €)
Μ0                                                                            1.542
Μ1                                                                             11.284
   Μ0                                                                          1.542
   Καταθέσεις όψεως                                              9.742
Μ2                                                                            15.301
   Μ1                                                                          11.284
    Καταθέσεις προθεσμίας
     έως 2 ετών                                                           1.457
    Καταθέσεις υπό προειδοποίηση
    έως 3 μηνών                                                         2.560
Μ3                                                                             16.123
    Μ2                                                                         15.301
     Συμφωνίες επαναγοράς                                        134
     Μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων                          637
     Τίτλοι αγοράς χρήματος και
      χρεόγραφα διάρκειας έως 2 ετών                        51

Παρατηρήσεις: Τα στοιχεία του πίνακα είναι σε δις ευρώ και
αφορούν τον Ιανουάριο του 2023.Πηγή των στοιχείων είναι
η μηνιαία έκδοση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας,
Monetary Aggregates, Μάρτιος 2023.

Από το facebook του Γιώργου Βάμβουκα